2015 – Teatr, teatralizacja, performatywność
Ogólnopolska Konferencja Naukowa
Teatr, teatralizacja, performatywność
W dniach 28-31 maja 2015 roku odbyła się w Zakopanem ogólnopolska konferencja naukowa Teatr, teatralizacja, performatywność zorganizowana przez Zakład Estetyki Wydziału Filozofii i Socjologii UMCS w Lublinie. Była to już trzecia konferencja w rozpoczętym przez prof. Teresę Pękalę w 2009 roku cyklu poświęconym filozoficznym kontekstom twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza. Tym razem organizatorzy zaproponowali nieco szerszą tematykę, obejmującą zagadnienia miejsca teatru i zjawiska teatralizacji w procesach życia społecznego.
Wydarzeniu towarzyszyła uroczysta promocja książki pod red. Prof. Teresy Pękali Witkacy w kontekstach. Stanisław Ignacy Witkiewicz a kryzys metafizyki (wyd. UMCS, 2015), która odbyła się w Teatrze im. St. I. Witkacego. Częścią spotkania promocyjnego była dyskusja poprowadzona przez redaktorkę książki i dyrektora teatru Andrzeja Dziuka dotycząca odpowiedzialności i roli społecznej artystów i intelektualistów.
W czterodniowych obradach konferencyjnych udział wzięli badacze z dwunastu ośrodków akademickich, dwóch instytucji kultury i Teatru Witkacego. Łącznie wygłoszono i dyskutowano 31 referatów. Punktem wyjścia konferencji było założenie, że mamy dziś do czynienia z przeniesieniem kategorii performatywności z badań nad teatrem i sztuką performance nie tylko na inne obszary sztuki, ale także na całą dziedzinę kultury. Performance bowiem już dawno przestał być kojarzony tylko i wyłącznie z działaniami czysto teatralnymi. Dostrzegany jest w polityce, mediach, popkulturze oraz w codziennych praktykach życia społecznego, przejawiających się m.in. w rytuałach, demonstracjach, manifestacjach. Zamierzeniem pomysłodawców konferencji było podjęcie próby rekonstrukcji drogi jaką przebyła kategoria performatywności od kontekstu teatrologicznego ku szeroko pojmowanym sztukom i działaniom podejmowanym w sferze publicznej.
W jednym z bloków tematycznych znalazły się zagadnienia poświęcone sztuce performance i teatrowi, rozpatrywane zarówno pod kątem historycznym, jak i teoretycznym i instytucjonalnym (m.in. prof. Grzegorz Sztabiński – Uniwersytet Łódzki, Małgorzata Michałowska – Akademia Sztuki w Szczecinie, dr Lilianna Dorak-Wojakowska – Akademia Ignatianum w Krakowie, dr Grzegorz Kondrasiuk – UMCS, dr Magdalena Bogusławska – Uniwersytet Warszawski, mgr Lilianna Kozak – UMCS). Wykraczając poza teatr mówiono o performatywnych aspektach plastyki (dr Paulina Sztabińska – Uniwersytet Łódzki), literatury (prof. Tadeusz Szkołut – UMCS) i architektury (dr Zbigniew Moździerz – Muzeum Tatrzańskie). Jeden z referatów poświęcony był próbie ukazania Witkacego – patrona konferencji – jako prekursora praktyk performatywnych (dr hab. Józef Tarnowski – Uniwersytet Gdański).
Część obrad poświęcono praktykom artystycznym, których efekt performatywny wykracza poza granice sztuki i może być wykorzystany na przykład terapeutycznie (dr Edyta Nieduziak – Uniwersytet Wrocławski) lub społecznie – jako środek animujący lokalne społeczności partycypacyjne, czy budujący platformy aktywności obywatelskiej (m.in. dr Kazimier Łyszcz – Uniwersytet Radomski, mgr Paulina Skorupska UAM, dr hab. Joanna Ostrowska – UAM). Po raz kolejny okazało się, że sztuka nawet poza treścią, którą zawierają jej dzieła, potrafi nawiązywać relacje nie tylko z widzami, ale z całą sferą publiczną uruchamiając w niej wielorakie procesy – głównie na linii władzy i prawa do obecności w przestrzeni publicznej (m.in. mgr Tomasz Szczepanek – UW). Dyskutowano także twórczość Jacquesa Derridy, jako przedstawiciela zwrotu performatywnego w filozofii, zwłaszcza w jego idei dekonstrukcji (prof. Włodzimierz Lorenc – UW). Z kolei w estetyce filozoficznej za przedstawicieli takiego zwrotu można uznać autorów wyrażających przekonanie, że dostęp do świata budujemy jedynie w drodze aktów twórczych (dr hab. Irena Górska – UAM).
Nie zabrakło też wypowiedzi tonujących entuzjazm z jakim współczesna humanistyka traktuje zjawiska performatywne, zwłaszcza kiedy mamy z nimi do czynienia w polityce – jak chociażby „zielone ludziki” na Krymie i Wschodniej Ukrainie (prof. Iwona Lorenc – UW). Dalszego zatem przemyślenia i pracy teoretycznej wymaga zagadnienie przewidywalności działań performatywnych i panowania nad ich skutkami. Konferencja Teatr, teatralizacja, performatywność była jednym z kroków w tym kierunku.
Otwarta formuła organizowanych przez Zakład Estetyki konferencji owocuje nie tylko poszerzaniem kontaktów naukowych w kraju i za granicą (publikacja T. Pękali w belgijskim czasopiśmie), ale również wymianą myśli i doświadczeń pomiędzy naukowcami i przedstawicielami środowisk twórczych: galerii, muzeów, teatru. Wydana przez wyd. UMCS w starannej szacie graficznej książka Witkacy w kontekstach. Stanisław Ignacy Witkiewicz a kryzys metafizyki pod red. T. Pękali ukazała się w 130. rocznicę urodzin St. I. Witkiewicza i 30. rocznicę powstania Teatru Witkacego w Zakopanem. Konferencją i publikacją estetycy i historycy filozofii z Instytutu Filozofii włączyli się do obchodów tych dwóch ważnych dla polskiej kultury rocznic.
Tekst opublikowany w Wiadomościach Uniwersyteckich UMCS (nr 6/215 czerwiec 2015)
Galeria zdjęć
